Most kolejowy w Tczewie to imponująca konstrukcja, która została wybudowana w 1891 roku na rzece Wiśle. Ten obiekt jest kluczowym elementem magistrali kolejowej, która łączy Warszawę z Gdańskiem. Co więcej, most ten jest obecnie najdłuższym mostem kolejowym w Polsce, osiągającym długość 1030 metrów.
W trakcie I dnia II wojny światowej, most został wysadzony przez polskich saperów, co miało na celu utrudnienie ruchu wojsk niemieckich. To dramatyczne wydarzenie nie tylko wpłynęło na przebieg działań wojennych, ale również zostało wykorzystane przez nazistowską propagandę do przedstawienia Polaków w negatywnym świetle.
Po wojnie most przeszedł kilka etapów odbudowy. Proces ten rozpoczął się już w 1940 lub 1941 roku, a następnie kontynuowany był w 1947 roku. Ostateczna, trwała odbudowa miała miejsce w 1958 roku, co przywróciło most do użytku.
Most kolejowy w Tczewie usytuowany jest pomiędzy mostem drogowym w Tczewie, który znajduje się zaledwie 40 metrów na południe, a mostem w Kiezmarku, znajdującym się 21 km na północ. Ta lokalizacja sprawia, że most kolejowy jest niezwykle istotnym punktem na mapie komunikacyjnej regionu.
Położenie
Most kolejowy w Tczewie usytuowany jest w wschodniej części miasta, nad majestatyczną Wisłą. Po jego wschodniej stronie rozciąga się wieś Lisewo. Przez ten znaczący obiekt przebiega linia kolejowa nr 9, łącząca Warszawę z Gdańskiem. Warto zaznaczyć, że równolegle do mostu kolejowego znajduje się most drogowy, wyróżniający się swoimi charakterystycznymi wieżami, które stanowią jeden z symboli Tczewa. Nad mostem biegnie ulica Jana z Kolna.
Most ten odznacza się tym, że jest najbardziej na północ wysuniętym mostem kolejowym na Wiśle, na którym regularnie kursują pociągi pasażerskie. Warto dodać, że bardziej na północ od Tczewa znajduje się jedynie most kolejowy w Gdańsku, w dzielnicy Stogi, który łączy się z Przeróbką na Martwej Wiśle, aczkolwiek służy on jedynie do ruchu towarowego.
Historia
Geneza
Na początku czterdziestych lat dziewiętnastego wieku, pierwsze linie kolejowe w Prusach zaczęły przynosić oczekiwane korzyści ekonomiczne. Rosnąca potrzeba efektywnej komunikacji skłoniła do podjęcia decyzji o rozszerzeniu sieci kolejowej w stronę wschodnią, z zamiarem połączenia Berlina z Królewcem. Warto zauważyć, że nowa linia miała znaczenie nie tylko gospodarcze, umożliwiając efektywniejszy transport towarów, w tym żywności z Pomorza do centrum kraju. Jej znaczenie miało również aspekty militarne, zwiększając mobilność wojsk oraz ułatwiając transport ciężkiego uzbrojenia. Dodatkowo, projekt ten miał przyczynić się do wzmacniania pozycji Prus na międzynarodowej arenie, zwłaszcza w kontekście sąsiedniej Rosji, która borykała się z problemami ekonomicznymi.
W 1842 roku budżet pruski wykazywał nadwyżkę, co umożliwiło komisjom stanowym, które później przekształciły się w Pruski Parlament, podjęcie decyzji o budowie kolei wschodniej. Rozważano trzy podstawowe warianty trasy magistrali Berlin – Królewiec z odgałęzieniem do Gdańska:
- Frankfurt nad Odrą – Poznań – Bydgoszcz – Grudziądz – Królewiec,
- Kostrzyn – Gorzów – Bydgoszcz – Grudziądz – Królewiec,
- Szczecin – Stargard – Grudziądz – Królewiec.
Żaden z zaproponowanych projektów nie przewidywał jednak Tczewa jako strategicznej przeprawy przez Wisłę, co skutkowało tym, że idea szybko straciła na aktualności. W listopadzie 1844 roku postanowiono ponownie rozważyć budowę kolei wschodniej. W trakcie prac przygotowawczych problemy dotyczące lokalizacji mostu na Wiśle pojawiały się ponownie. Z rozważanych wariantów, m.in. Ostromecko, Toruń, Grudziądz, Cypel Mątawski, Tczew oraz Gdańsk, tylko jeden z projektów przewidywał jego lokalizację na dawnym szlaku handlowym w Tczewie.
W 1845 roku rozpoczęto regulację koryta Wisły, co miało kluczowe znaczenie w kontekście ochrony przed powodziami oraz przygotowań do budowy mostu. Niestety, z powodu kryzysu gospodarczego, prace te wstrzymano zarządzeniem króla pruskiego. W tym czasie pozostały jedynie inżynierowie, mający dbaj o stan mostu. Jednak w 1851 roku, po wznowieniu działań, rozpoczęły się prace wzdłuż linii Tczew – Gdańsk oraz budowana była stacja kolejowa w Tczewie. Mimo że most nie był jeszcze gotowy, widać było przewagę linii z Berlina do Królewca nad odgałęzieniem do Gdańska.
W latach 1851–1857 powstał pierwszy most drogowo-kolejowy, zaprojektowany przez Carla Lentze oraz architekta Friedricha Augusta Stülera. Wówczas był to najdłuższy most w Europie. Po zakończeniu budowy magistrali do Królewca okazało się, że jeden most nie wystarcza, stanowiąc jednocześnie “wąskie gardło” w komunikacji.
Budowa i eksploatacja do 1918 roku
W latach 1888–1891 dyrekcja kolejowa w Bydgoszczy przystąpiła do budowy nowych mostów stalowych, zarówno na Wiśle w Tczewie, jak i na Nogacie pod Malborkiem. Projektanci, Johann Schwedler i radca Mehrtens, zmodyfikowali istniejące obiekty, obniżając je o 30 metrów w stosunku do wcześniejszych struktur. Pracami kierował Suche, a na miejscu prowadzili je dyrektor kolejowy z Tczewa Mackensen, inspektor budowlany Matthes z Malborka oraz radca Mehrtens. Most w Tczewie został otwarty 28 października 1891 roku, a zaledwie dzień później zainaugurowano jego eksploatację. Pierwszym pociągiem, który pokonał nowy most, był pociąg osobowy relacji Malbork – Tczew, odjeżdżający o 3:20 i przybywający do Tczewa o 3:47. Po tym wydarzeniu, stary most w Tczewie został całkowicie przypisany do ruchu kołowego.
Wzrost ciężaru taboru kolejowego w kolejnych latach doprowadził do konieczności wzmocnienia mostu w 1908 roku. Po powodzi w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku, która uszkodziła nasypy na prawym brzegu, podjęto decyzję o powiększeniu koryta Wisły, dodając dwa przęsła w 1912 roku, aby poprawić jego stabilność.
1918–1939
W dwudziestoleciu międzywojennym granica między Polską a Wolnym Miastem Gdańskiem przebiegała przez środek nurtu Wisły. Jednak most kolejowy, wraz z sąsiednim mostem drogowym, znalazł się w całości po stronie polskiej. Wojsko Polskie zabezpieczyło most, a jego strategiczne położenie na linii łączącej Prusy Wschodnie z Rzeszą niemiecką sprawiło, że został on zaminowany przez polskich saperów pod pretekstem prac remontowych. Osobny artykuł: Obrona mostów tczewskich. W dniu 1 września 1939 roku, o godzinie 4:34, przed atakiem na Westerplatte i bombardowaniem Wielunia, rejon mostu oraz pobliskiej stacji kolejowej został zbombardowany przez lotnictwo niemieckie. Atak miał na celu zniszczenie instalacji potrzebnych do detonacji ładunków wybuchowych umieszczonych na mostach przez polskich saperów.
W ramach tzw. akcji „Zug”, niemieccy żołnierze, opanowali stację w Kałdowie, gdzie przejęli dwie polskie lokomotywy, które miały na celu wsparcie w Malborku podczas ataku na niemieckie pociągi tranzytowe. Alarmujący wieści o nadchodzącym niebezpieczeństwie umożliwiły polskim kolejarzom z Szymankowa skierowanie niemiecki pociąg na tor, co opóźniło ich plany i dało możliwość dokonania napraw instalacji na moście, co pozwoliło na jego późniejsze zniszczenie.
1940–1945
Po działaniach wojennych most kolejowy został odbudowany w sposób prowizoryczny po półtora miesiąca. Na stałe oddano go do użytku jako dwutorowy z dniem 1 września 1940 roku. Niestety, nie przetrwał on trwającej wojny, gdyż został wysadzony 8 marca 1945 roku przez wycofujących się niemieckich saperów. Aby przywrócić komunikację między Warszawą a Gdańskiem wkrótce zbudowano most tymczasowy w systemie ESTB.
Po 1945
Po zakończeniu II wojny światowej wszystkie mosty na Wiśle, poza tymczasowymi, były zdewastowane i w większości nie nadawały się do użycia. 23 grudnia 1947 roku, most kolejowy w Tczewie odbudowano prowizorycznie jako jednotorowy, korzystając z brytyjskich przęseł ESTB skręcanych śrubami. Część obiektu została przystosowana do ruchu drogowego i połączona z częścią mostu drogowego, który został wcześniej odbudowany, lecz zniszczony przez powódź w marcu 1947 roku.
W grudniu 1958 roku zrealizowano stałą odbudowę mostu, który różnił się od poprzednich konstrukcji, wprowadzając mieszankę różnych stylów. Autorem projektu był Konrad Liśkiewicz. W miejsce jednolitych przęseł ESTB wprowadzono przęsła dwutorowe, które następnie umieszczono w budowli mostu drogowego. Na zakończenie, 30 listopada 1983 roku zakończono elektryfikację odcinka Malbork – Tczew, a podczas modernizacji linii E-65 Warszawa – Gdynia most przeszedł kapitalny remont, którego całkowity koszt wyniósł 65 milionów euro.
Konstrukcja
Most kolejowy w Tczewie stanowi przykład nowoczesnej konstrukcji stalowej o formie kratownicowej. W jego oryginalnej wersji, podpory umieszczone były w osiach starego mostu, który znajdował się 30 metrów w dół rzeki. Obiekt zbudowany był z sześciu przęseł, które miały taką samą rozpiętość, jak przęsła w starym moście – wynoszącą 128,6 metra. Specjalna konstrukcja dźwigarów przybrała kształt elips, wypełnionych krzyżulcową kratą, z pasem biegnącym wzdłuż długości elipsy. Jezdnia, podwieszona do kratownicy, pomieściła dwa tory, a sama konstrukcja stalowa ważyła imponujące 7300 ton.
Warto zaznaczyć, że wzmocnienie konstrukcji miało miejsce w 1908 roku, a w 1912 roku dodano kolejne przęsło, zlokalizowane od strony prawego brzegu. Dziś most także zachowuje stalową formę kratownicową, co umożliwia umiejscowienie torowiska w dolnej części konstrukcji kratownicowej. Na podstawie danych z maja 2008 roku, mosty w Tczewie zajmują równorzędną pozycję, plasując się na drugim miejscu w Polsce pod względem rozpiętości pojedynczego przęsła, które wynosi 128,6 m. Tylko Most drogowy im. Józefa Piłsudskiego w Toruniu może poszczycić się dłuższym przęsłem, osiągającym długość 130 m.
Ruch pociągów
Most kolejowy w Tczewie odgrywa kluczową rolę w komunikacji kolejowej. Znajduje się na trasie pomiędzy Gdynią a Warszawą, przez co każdego dnia przejeżdża przez niego ogromna liczba pociągów. W szczególności, przekraczają go również pociągi regionalne, które łączą Gdynię z takimi miejscowościami jak Malbork, Elbląg oraz Olsztyn.
Do 2012 roku w Sieciowym Rozkładzie Jazdy Pociągów można było znaleźć pociągi kursujące przez ten most, które były zapisane w tabelach 400 i 505. Most ten jest niezwykle istotnym punktem w polskiej sieci kolejowej, łączącym różne regiony i umożliwiającym sprawny transport pasażerów.
Pozostałe obiekty w kategorii "Obiekty związane z transportem i komunikacją":
Aleja Solidarności w Tczewie | Most drogowy w Tczewie | Tczew (stacja kolejowa)Oceń: Most kolejowy w Tczewie