Most drogowy w Tczewie

---

Nazwa

Po zakończeniu budowy most w Tczewie mógł poszczycić się tytułem najdłuższego mostu w Europie. Jego nazwa, most lisewski, jest ściśle związana z miejscowością Lisewo Malborskie, do której bezpośrednio prowadzi. Most ten znajduje się pomiędzy innym mostem, który nosi nazwę Knybawski, oddalonym o 4,5 km na południe, a mostem kolejowym w Tczewie, położonym 40 m na północ.

Historia

Budowa i przeznaczenie mostu

Most w Tczewie, zrealizowany na zlecenie architekta Friedricha Augusta Stülera oraz inżynierów Carla Lentzego i Rudolfa Eduarda Schinza, stanowi ważny element Kolei Wschodniej, łączącej Berlin z Prusami Wschodnimi. Po rozważeniach różnych lokalizacji, takich jak Ostromecko czy Toruń, zdecydowano się ostatecznie na budowę mostu w Tczewie w styczniu 1845 roku. W tym samym okresie zaplanowano również linię kolejową prowadzącą do Gdańska.

7 lipca 1845 roku na mocy królewskiego dekretu powołano specjalną komisję, która miała na celu budowę mostów w Tczewie oraz Malborku. Siedzibą tej komisji został Tczew, a jej zadaniem było również kontrolowanie prac hydrotechnicznych oraz regulacja Wisły, co miało na celu skrócenie długości mostu. Wykonane w tym celu prace, w tym usypanie wałów przeciwpowodziowych, pochłonęły około 12 milionów marek.

Aby przystąpić do realizacji tego ambitnego projektu, na placu budowy otwarto warsztaty zajmujące się konstrukcją, a także cegielnię oraz wytwórnię cementu. Zatrudniono 7700 robotników, lecz na skutek problemów finansowych, w czerwcu 1847 roku musiano wstrzymać prace. Na nowo wznowiono je dopiero w roku 1850. W latach 1850-1852 prowadzone były prace fundamentowe, polegające na wykorzystaniu kafara parowego do zabijania ścianki szczelne, pod którymi murowano filary mostu.

W 1853 roku zakończono budowę filarów wykonanych z granitu, bazaltu i piaskowca. W 1854 roku zmontowano pierwsze dwa centralne przęsła, natomiast kolejne montowano w latach 1856-1857. Dopiero po umocnieniu przęseł można było przystąpić do budowy okrągłych neogotyckich wież na filarach.

Pomimo epidemii cholery oraz zła zdrowia króla, otwarcie mostu odbyło się bez większych ceremonii, jednak było to przełomowe wydarzenie, ponieważ most w Tczewie był największym mostem w Europie, o długości całkowitej wynoszącej 837,3 m.

Kamień węgielny pod most został położony 27 lipca 1851 roku przez Fryderyka Wilhelma IV. W 1855 roku Carl Lentze, kierownik projektu, opublikował książkę w Berlinie, w której opisał budowę mostu „Die im Bau begriffenen Brücken über die Weichsel bei Dirschau und über die Nogat bei Marienburg”. Niestety Rudolf Edward Schinz, odpowiedzialny za projekt techniczny, zmarł na zawał serca podczas prób obciążeniowych mostu, a jego grób zachował się do lat 70. XX wieku.

12 października 1857 roku po moście przejechał pierwszy pociąg, co umożliwiło bezpośrednią komunikację kolejową między Berlinem a Królewcem, ponieważ w latach 1852-1857 podróżni musieli przesiadać się w Tczewie oraz Malborku.

Budowa drugiego mostu

Przykładowe informacje dotyczące budowy drugiego mostu w Tczewie znajdziesz w artykule: Most kolejowy w Tczewie. W miarę rozwoju kolei oraz uruchamiania nowych szlaków, pierwszy most stał się wąskim gardłem systemu transportowego. Ponadto, zwiększenie nacisków osi parowozów i wagonów wymusiło decyzję o budowie równoległego mostu, który powstał w odległości około 40 metrów od pierwotnej konstrukcji. Nowe filary mostu zostały usytuowane wzdłuż osi istniejącego mostu, co miało na celu zachowanie przestrzeni dla żeglugi po Wiśle. Całość budowy zrealizowano w latach 1888-1891.

Na skutek tego, starszy most przekształcono na drogowy. Oba mosty miały wówczas mniejsze wymiary niż obecnie, jako że wał ochronny był usytuowany w bliskiej odległości od koryta rzeki. W 1912 roku wał został przesunięty w kierunku Lisewa, co umożliwiło ich przedłużenie oraz zbudowanie przybudówek z wspólną bramą. W wyniku tych prac, długość mostu wzrosła do 1030 m, a w konstrukcjach obu mostów zastosowano różnorodne techniki i rozwiązania budowlane z XIX wieku.

II wojna światowa

Przykładowe informacje o obronie mostów w Tczewie można znaleźć w artykule: Obrona mostów tczewskich. 1 września 1939 roku mosty zostały zbombardowane przez wróg, a celem nalotu było zniszczenie przewodów minerskich. Polskim kolejarzom udało się zablokować wjazd pociągu towarowego, który z Malborka przywieźć saperów Wehrmachtu. Po naprawie kabli, o godzinie 6:10 polscy saperzy wysadzili wschodnią część mostów, a następnie filary zachodnie. W odwecie, hitlerowcy rozstrzelali 21 polskich kolejarzy, celników oraz ich rodzin.

Most drogowy nie był odbudowywany przez Niemców, ponieważ zdecydowano się na budowę nowego mostu kilka kilometrów dalej w Knybawie. Pozwoliło to jedynie na częściowe udostępnienie go dla pieszych, które prowizorycznie połączono kładkami z Lisewem oraz nowym mostem kolejowym. Ze względu na brak strategicznego znaczenia, most drogowy nie został wysadzony w trakcie końca wojny, natomiast w 1945 roku zniszczono most kolejowy.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej, most drogowy w Tczewie został odbudowany i otwarty do użytku 8 marca 1947 roku. Już jednak 23 marca most został uszkodzony przez powódź, która spowodowała zerwanie przęseł. Został więc odbudowany w sposób prowizoryczny, z łącznikiem do mostu kolejowego, na którym umieszczono drewnianą jezdnię. Do 1958 roku ruch odbywał się zarówno na starym, jak i nowym moście kolejowym, na którym zamontowano przęsła pozyskane z mostu wojskowego w ramach pomocy UNRA.

W grudniu 1958 roku zakończono kompleksowy remont obu mostów, w wyniku którego most kolejowy otrzymał szersze dwutorowe przęsła, a jego dwa wcześniejsze przęsła z ESTB zostały zamontowane w moście drogowym. Jezdnia mostu pokryta została asfaltem. Ze względu na ograniczoną szerokość, ruch na moście odbywał się wahadłowo, z regulacją sygnalizacją świetlną. Most drogowy został oddany do użytku w 1959 roku, jednak w wyniku złego stanu technicznego, zamknięto go dla ruchu zarówno pieszych, jak i pojazdów w kwietniu 2000 roku.

W lipcu 2015 roku rozpoczął się jego remont. Duże prace, których całkowity koszt wyniósł 35,5 miliona złotych, rozpoczęły się na początku 2019 roku, mając na celu przywrócenie historycznego wyglądu mostu. W ramach tych działań zaplanowano rozbiórkę przęseł typu ESTB oraz budowę wzmocnionego przyczółka z strony Tczewa, a także umocnienie brzegów oraz budowę filaru.

Na początku października 2019 roku wojewódzki konserwator zabytków wstrzymał prace rozbiórkowe, argumentując, że najmłodsze przęsła ESTB z 1947 roku są jedynymi zachowanymi tego rodzaju w Polsce, a być może także w Europie. Mimo że decyzja konserwatora skomplikowała działania inwestycyjne i opóźniła realizację projektu o cztery miesiące, a także wstrzymała część projektowanych prac, to jednak pozwoliła w końcu na wznowienie zabezpieczenia konstrukcji. W kwietniu 2019 roku odnaleziono kapsułę czasu oraz kamień węgielny, umieszczone z okazji oddania mostu w 1851 roku.

Architektura

Most, który ma długość 837 metrów i jest wsparty na siedmiu filarach, wyróżnia się jako największy w Europie oraz jeden z największych na całym świecie. W momencie ukończenia budowy, konstrukcja miała dwa przęsła nad nurtem rzeki, a cztery znajdowały się w terenie zalewowym.

Wszystkie przęsła mostu charakteryzowały się jednakową rozpiętością wynoszącą 130,88 metrów. W odniesieniu do konstrukcji, rozpiętość podporowa wynosiła 128,60 metrów, a rozpiętość w świetle otworów 121 metrów. Schemat statyczny mostu zbudowany jest na podstawie trzech dwuprzęsłowych belek ciągłych. W centralnych miejscach każdej z belek, czyli na pierwszym, trzecim i piątym filarze, zastosowano podpory nieprzesuwne, natomiast na końcach belek umiejscowiono podpory przesuwne.

Na każdym przyczółku oraz na filarach drugim i czwartym, most dzieli się, co dodatkowo zapewnia stabilność konstrukcji. Przęsła mostu posiadają gęsto skratowane dźwigary, które są równoległe i składają się z słupków oraz krzyżulców, wykonanych z płaskowników. Górne i dolne pasy dźwigarów tworzą znane „otwarte profile komorowe”, utworzone z kątowników oraz poziomych i pionowych walcowanych płyt, połączonych nitami.

Wysokość dźwigarów osiąga 8,68 metrów, natomiast ich odległość wynosi 6,43 metry. Dźwigary główne łączą się od spodu kratowymi poprzecznicami, które przenoszą ciężar jezdni oraz obciążenie eksploatacyjne. Wzmocnienie konstrukcji przęsła wspomagają trzy poziome wiatrownice: jedna w dolnym pasie oraz dwie w górnym.

Na środku mostu umieszczono tor kolejowy, a po jego bokach zaaranżowano jezdnie. Dla pieszych przygotowano chodniki, umiejscowione na zewnątrz ścian mostu. Warto zauważyć, że podczas przejazdu pociągu ruch samochodowy był wstrzymywany.

Filary podtrzymujące przęsła mostu mają szerokość 10 metrów i długość 26 metrów. Na nich umieszczono dodatkowe wieże, które pełniły zarówno funkcję dekoracyjną, jak i zabezpieczały konstrukcję przed przesunięciami poprzecznymi.

Neogotyckie portale mostu, które istniały do 1920 roku, zdobiły płaskorzeźby przedstawiające:

• otwarcie mostu przez Fryderyka Wilhelma IV oraz ministra finansów Heydta, budowniczego mostu Carla Lentze i inżyniera Schinza (od strony Tczewa). Ta scena, choć symboliczna, w rzeczywistości nigdy nie miała miejsca,
• od strony Malborka Krzyżaków podbijających Litwę (Winricha von Kniprode, odbierającego hołd od księcia litewskiego Kiejstuta). Włączono napis: „Na pamiątkę dni największego rozkwitu Zakonu Krzyżackiego w Prusach za panowania Wielkiego Mistrza Winricha von Kniprode”.

Płaskorzeźby zostały usunięte w 1920 roku. Z kolei brama portalowa od strony Tczewa została rozebrana w 1926 roku podczas wzmocnienia przyczółka mostu, a brama od strony Lisewa oraz wspólny portal mostów zostały wysadzone w 1939 roku. Przetrwały jedynie cztery wieżyczki, natomiast pozostałe zniszczono pod koniec lat 40. z powodu uszkodzeń lub wcześniej.

Upamiętnienie

W dniu 2 maja 2018 roku Poczta Polska zaprezentowała znaczek pocztowy o nominale 5 zł, który wyemitowano w nakładzie 180 tysięcy egzemplarzy. Na znaczku tym uwieczniono wizerunek mostu, zaprojektowanego przez Rocha Stefaniaka, na podstawie fotografii autorstwa Przemysława Świderskiego. Ten znaczek pocztowy brał udział w międzynarodowym konkursie na najpiękniejszy znaczek serii „Europa 2018”.

Warto również zaznaczyć, że w 2018 roku temat emisji filatelistycznej, która trwa nieprzerwanie od 1956 roku, dotyczył mostów, co podkreśla znaczenie architektury mostowej w europejskiej kulturze.

---

Oceń: Most drogowy w Tczewie

---